İnsan aslında güneşin altında yürürken fark ediyor yaşadığını. Güneşin gökyüzünde yavaşça yön değiştirmesine bakıp kendi yönünü belirlediğinde, gerçekten bir gün yaşamış hissediyor. Zamanın akışı orada daha gerçek, daha elle tutulur oluyor.
Şehirde ise durum bambaşka. Odanın içinde günün nasıl geçtiğini anlamıyorsun. Güneş ancak pencerenin önüne geldiğinde fark ediyorsun vaktin ilerlediğini. Sanki zaman seninle değil, senden bağımsız bir yerde akıyor.
Doğada insan günü güneşe göre yaşıyor ve o yüzden “Bugün yaşadım,” diyebiliyor. Şehirde ise çoğu zaman sadece gün bitiyor; insanın içindeki gün yaşama hissi bitmeden bile.

Eskiden yılın bitmesini beklerdik. Takvim değişirdi, sanki hayat da değişecekmiş gibi bir his. Belki çocukluk saflığıydı, belki de insanın içindeki o başına buyruk umut… Yeni yıl demek, yeni bir sayfa demekti. Bir önceki yılın ağırlığını, kırgınlığını, yorgunluğunu koparıp atacakmışız gibi. “Belki bu yıl daha iyi olur” demek bile insana güç verirdi.

Şimdi ise yıllar birbirine karışıyor. Günün, haftanın, ayın ne önemi var? Sorsan herkes bir belirsizlikten, bitmeyen bir yorgunluktan bahsediyor. Yeni yıl gelsin ya da eski yıl bitsin… Hiçbirinin bir anlamı kalmadı. Geleceğe dair kurduğumuz o küçük ihtimaller yavaş yavaş geride kayboluyor. Hayal kurmayı bıraktığımız anda, zaman da sadece akıp giden bir suya dönüşüyor: nereye gittiğini bilmeden bizi sürükleyen bir akış.

İnsan sadece nefes alan bir canlı değil. İnsanı insan yapan şey, yarını düşünebilmesi. Bir plan kurmak, bir ihtimal düşünmek, içten içe “bu sefer belki olur” demek… Bunlar küçük limanlar aslında. Gün içindeki bütün koşuşturmayı, çileyi, sorumluluğu taşımamızı sağlayan şey; bugün yaşadıklarımız değil, yarınla ilgili taşıdığımız ihtimaller.

Ve belki de coğrafya gerçekten kaderdir.

Gün, benim için hep sabahın başladığı ilk saatlerde harekete geçmekle başlıyor. Saat 06:00… Ve 1992'den beri böyle. Sanki evren her sabah kendini yeniden kuruyor, henüz uyanmamış dünya yavaş yavaş ayılırken, güneş bile varlığını hatırlamaya çalışıyor. O derin sessizliğin içinde, kimsenin henüz dokunmadığı o aralıkta, evrenin bana kısa ve gizli bir egemenlik tanıdığını hissediyorum. İnsan, hiçbir şeyin henüz başlamadığı o eşikte durduğunda yalnızca zamana değil, kendi içindeki boşluğa da hükmedebiliyor. Sesler çoğalmadan, kalabalıklar uyanmadan önce hakikatin en berrak haliyle kendini gösterdiği o anı yakalayabiliyor.

En güçlü kelimeler, insanın kendini en çok duyduğu anlarda doğuyor.
Kimi iyileştirirken, kimiyse yıkıp geçiyor.
Ve bazen, en derin ses — hiç söylenmemiş bir kelimeden geliyor.

Hayat tek bir şey değil. İnsan bazen her şeyi bir şeye indirgemek istiyor ama olmuyor. Bir şeyin anlamı, başka bir şeyin sessizliğinde kaybolabiliyor. Bazen bir duygu, bir insanın, bir hayalin önüne geçiyor. Ve biz, bunu fark ettiğimizde çoktan başka birine dönüşmüş oluyoruz.

Belki de yanıldığımız yer tam olarak dünyadır.
Hep bir iz bırakma telaşındayız; taşta, toprakta, ünvanda, başarıda…
Oysa dünya unutur, zaman siler.
Ama bir insanın zihninde bıraktığın düşünce, bir sözün yankısı, bir tebessümün izi…
İşte gerçek kalıcılık orada gizlidir.
Mesele dünyada iz bırakmak değil, insanda iz bırakmak olsa gerek.

Eğer şikayet etmenin bir ölçüsü, bir yüzdesi olsaydı, eminim bu konuda dünya sıralamasında zirveyi kimseye kaptırmazdık.
Çünkü biz; iş arkadaşımızdan, patronumuzdan, trafikteki şoförden, eşimizden, çocuğumuzdan, hatta hava durumundan bile şikayet ederiz.
Ekonomiden tutun da eğitim, sağlık, adalet sistemine kadar her konuda bir sitemimiz mutlaka vardır.
Aslında bu da çok şaşırtıcı değil. Zira yıllardır ileriye değil, geriye giden bir yönetim anlayışının içinde yaşarken, memnuniyet duygusunu kaybetmemek kolay değil.
Ama yine de…Paris metrosunda ayakta seyahat eden 92 yaşındaki Augusto bana bu düşüncemi sorgulattı. 1933 Paris doğumlu, Portekiz göçmeni.
“Nasıl bu kadar genç, sağlıklı ve pozitif kalabiliyorsun?” Soruna cevabı kısa ama netti.
“Hayatım boyunca şikayet etmedim.”
O an fark ettim…
Şikayet, insanı yaşlandırıyor.
Augusto haklıydı.
Şikayet ettikçe tükeniyoruz, kabullenip çözüm aradıkça ise yenileniyoruz.

Bir zamanlar seni diri tutan şehir, artık içini sıkıyor.

Sokaklar aynı, sesler aynı ama his bambaşka.
Kalabalığın ortasında kaybolmak eskiden huzur verirdi, şimdi sadece yorgunluk bırakıyor.
Nefes bile ağırlaştı; havanın, insanların, caddelerin rengi soldu. İnsanlar çoğaldı ama birbirine yaklaşamadı. Her yerde bir kalabalık var ama kimse kimseye dokunamıyor. Bir araya gelmeye vakit bulamamak, aslında birbirine yabancılaşmanın bahanesi oldu. Yakınlık arttıkça mesafe büyüdü.
Gitmek istiyorsun ama nereye gidersen git, orada da hep misafirsin. Hiçbir yer tam olarak “senin” değil. Kaldığın yerde daralıyorsun, gittiğin yerde yabancılaşıyorsun. Belki de mesele şehirde değil; senin içindeki eski duygular artık orada değil. Belki de zaman, seni ait olduğun yerden değil, ait hissettiğin halinden uzaklaştırdı.

“Sosyal çürüme” dediğimiz şey aslında bir anda yaşanan büyük bir yıkım değil; gündelik hayatın küçük anlarında, görmezden gelinen kırılmalarda kendini gösteriyor. Bağıranın işini daha çabuk yaptırdığı, sırada sabırla bekleyen kişinin “enayi” muamelesi gördüğü, “rica ederim” yerine kaba bir tonda söylenen sözlerin normalleştiği her anda bu toplumun dokusunun biraz daha aşındığını görüyorum. Nezaket, incelik ve kibarlık güçsüzlükle eş tutulurken; nobranlık ve kabalık ise adeta bir iş bitiricilik gibi sunuluyor.

Oysa benim için nezaket asla güçsüzlük değil. Tam tersine, kişinin kendine ve karşısındakine duyduğu saygının en görünür halidir. Asıl güç, öfkesini dizginleyebilmek, kırmadan konuşabilmek, haklıyla haksızı bağırarak değil, olgunlukla ayırt edebilmektir. Ama biz kısa vadeli kazanımlar uğruna kaba kuvveti ödüllendirdikçe, uzun vadede güvenimizi, işbirliğimizi ve birlikte yaşam kültürümüzü kaybediyoruz.

Bugün bu topraklarda nezaketin değersizleşmesi, hepimizi içine çeken bir kısır döngü yaratıyor. İnsanlar ben de kaba olayım ki ezilmeyeyim diyerek bu düzeni yeniden üretmeye başlıyor. Normlar tersyüz oluyor, güven eriyor, kurallar işlemez hale geliyor. Ve günün sonunda kimse kazanmıyor; aksine hepimiz kaybediyoruz.

Çalışma hayatı, zamanla insanın içine sinen bir gölgeye dönüşüyor. Her gün aynı masaya oturmak, aynı cümleleri kurmak, aynı telaşın peşinden koşmak… Bir noktadan sonra sadece iş değil, insan da kendini tekrar etmeye başlıyor.

Uzun yıllar aynı yerde kalmak bazen güven duygusu verirken, bazen de yavaş yavaş içten içe tükenmeye sebep oluyor. Asıl sorun işin kendisi değil; işin içinde kendimizi yenileyememek. Çünkü insan, değişmeyen düzenin içinde değişmeyi unutursa, günün sonunda kendi sesini de kaybediyor.

Belki de yapılması gereken, yeni bir yol bulmak değil; bildiğimiz yolun üzerinde farklı bir adım atmayı hatırlamaktır.

Hayatımız bazen birbirine eklemlenen rutinlerin uzun bir zincirine dönüşüyor. Her gün bir öncekini çağırıyor, her yıl bir öncekini taklit ediyor; zaman bir daire çiziyormuş gibi, hep aynı yollardan geçiyorsun. Bu döngünün ortasında, yaşadığımız coğrafya bile dar gelmeye başlıyor. Sıkıntının yalnızca mekândan değil, tekrarın kendi ağırlığından doğuyor.

Böyle anlarda, çaresizlik sessiz bir misafir gibi yanı başımızda. Sanki ilk defa hayata başlamışsın, ilkokulun ilk gününde olduğu gibi: “Ben şimdi ne yapacağım?” sorusu büyüyor, içinin ortasında yankılanıyor. Bir çocuk masumiyetinde ama bir yetişkin yalnızlığında kalakalıyorsun.

Belki de bu halin asıl öğretisi, aynı tekrarın içinde dahi yeni bir anlam arayabiliyor olmaktır.

İçinde bulunduğumuz coğrafya, her geçen gün daha derin bir sosyal çürümeye teslim oluyor. İnsanların öfkesi, doğaya, hayvanlara ve en çok da kendi hemcinslerine zarar veriyor. Sabrın sınırlandığı, her anın hızla tüketildiği bir çağdayız; trafik ışıkları kırmızıdan sarıya, sarıdan yeşile geçerken beklenen o saniyelik sabrı bile kaybetmiş olanlar, önündekini itip geçmeyi küçük bir zafer gibi görenler, kahve almak için sıraya girerken bir adım önde olmayı kazanç sayanlar… Her hareket bir hesap, her bakış bir yarış.

Gülümsemek neredeyse suç, iyilik neredeyse masum bir hatıra. Kötülerin sesi yükseliyor, yalnızlık derinleşiyor ve en yakınımıza bile güven duygumuzu yitirmiş durumdayız. İnsan, kendi küçük kazançları uğruna empatiyi, sabrı ve insanlığı bir bir unuturken, medeniyet adına kocaman bir utançla yaşıyoruz bu topraklarda.

Şairin dediği gibi:

“Burası dünya yahu, burası bu kadar işte.” 

-İnsan ilişkilerinde en çok nerede hata yapıyoruz?

Karnımızdan konuşuyoruz. Çünkü biz Şarklıyız.

Bu coğrafyanın bize böyle bir armağanı var.

Direkt konuşmayız; düşüncelerimizi yüzüne samimiyetle söylemekten imtina ederiz.

“Mış gibi” yaparız.

Ve bu mutlaka hem karşıdakine hem de bize zarar olarak döner.

Kimi zaman keder, kimi zaman travmatik bir biçimde… Yaralar yani.

Hâlâ kendimde yakaladığım pek çok şey var. Kendimde en çok şikâyet ettiğim konu, herhalde bu “karnımdan konuşma” meselesinden vazgeçememek. Ara sıra, varsayarak ve “zaten öyle olması lazım, değil mi?” diyerek hareket etmek kolay geliyor sanki.

Hiçbi’ şeyden çekmedi dünyada nasırdan çektiği kadar.
Hatta,
Çirkin yaratıldığından bile o kadar müteessir değildi.
Kundurası vurmadığı zamanlarda anmazdı ama Allah'ın adını.
Günahkâr da sayılmazdı.
Yazık oldu Süleyman Efendi’ye.
Mesele falan değildi öyle,
“To be or not to be” kendisi için.
Bir akşam uyudu,
Uyanmıyıverdi.
Aldılar, götürdüler,
Yıkandı, namazı kılındı, gömüldü.
Duysalar öldüğünü alacaklılar,
Haklarını helal ederler elbet.
Alacağına gelince,
Alacağı yoktu zaten rahmetlinin.
Tüfeği depoya koydular,
Esvabını başkasına verdiler.
Artık ne torbasında ekmek kırıntısı,
Ne matarasında dudaklarının izi.
Öyle bir rüzgâr ki,
Kendi gitti.
İsmi bile kalmadı yadigâr.
Yalnız şu beyit kaldı kahve ocağında,
El yazısıyla:
“Ölüm Allah’ın emri,
Ayrılık olmasaydı.”

“Festina lente” diye bir söz var, Latinceden geliyor: “Yavaş yavaş acele et.”

Aceleyle düşünüp hızlıca harekete geçmek, çoğu zaman insanı pişman edebilir. Oysa yavaş adımlar atmak, sonucunu kabullenmek ve o yolda emin ilerlemek bambaşka bir durum.

İnsanın hayatta bir hedefi olmalı. Ancak o hedefe koşarak değil, ufak ufak, sindire sindire gitmeli. Zira hızlı kararlar bazen öyle bir duvara çarptırır ki, toparlanman uzun sürebilir.

Uzun vadede, amacına doğru yavaş ama kararlı yürürsen, bir gün mutlaka varırsın.

Belki de hayatın kendisi, o hedefi aramakla geçiyor. Ama bulduğunda, geriye dönüp baktığında her adımın ne kadar anlamlı olduğunu fark ediyorsun.

Hız bizi varış noktasına götürür; sabır ise orada kalmamızı sağlar.

Bizde bir şey var…
Bilemedik mi geçemiyoruz. “Dur bakayım bunda bir hikmet vardır” diye diye, cevabı bulamasak da kendimize bir anlam çıkarmaya çalışıyoruz.
Boş bırakmıyoruz yani.
Soru orada öylece kalınca içimiz rahat etmiyor. Çünkü bazen cevabı bilmekten çok, “Niye bunu yaşıyorum?”u anlamak istiyoruz.
O yüzden de her yara bir öğretmen, her boşluk bir arayış bizde.
Ama şunu yeni yeni fark ediyorum: Kenara çekilmek de bir bilgelik. Her şeyin içine koşarak dalmamak, her yanıtın peşinden nefessiz gitmemek.
Bazen durmak, bir adım geri çekilmek… İşte o zaman zamanın o hırpalayan tarafı da seni ıskalamaya başlıyor. Çünkü sürekli içinde olunca zaman da seni yoğuruyor, yontuyor, harcıyor. Ama kenarda durunca… Bi’ nefes alıyorsun. Bi’ sakinlik geliyor.
Ve anlıyorsun: Her şeyi anlamak zorunda değilsin.
Bazı şeyler sessizce geçip gitsin. Bazen de “anlamadım ama tamam” diyebilmek lazım.
Zaten en son, anlam dediğin şey de gelip seni buluyor bir şekilde.
Çok da kasmaya gerek yokmuş meğer.

Sözler keskinleştiğinde, en çok sevdiğimizin kalbine nişan alırız. Çünkü onun en kırılgan, en savunmasız yerlerini en iyi biz biliriz. Ne yazık ki, bu bilgi çoğu zaman şefkat için değil, en derin yaraları açmak için kullanılır. O anlarda, en değerli özelliklerimiz bile değersizleşir, en kıymetli yanlarımız bile acı vermek için araç olur. Bir anlık üstünlük uğruna, yıllarca kapanmayacak yaralar açarız. Çünkü bazen kazanmak, aslında kaybetmektir. İlişki bir savaş meydanı değil, iyileşmenin alanıdır. Kelimelerimiz ya yıkar, ya da onarır.
Seçim bizim. Kırmak mı, onarmak mı? 

Ormanda bir ağaç yanmaya başladığında, diğerleri de bu durumu hissedermiş. Sesle değil, dumanla değil; kökleriyle, yeraltındaki görünmeyen ağlarla... Tehlikeyi hisseder ve birbirini uyarırlarmış. Sessiz bir dayanışmadır bu. Gövdesi ayrı olan canlıların, ruhu bir olan birliği…

Ağaçlar, bizden daha az teknolojiye sahip aslında. Ama bizden daha çok bağlılar birbirlerine. Çünkü onlar ayrı olmadıklarını bilirler. Komşu ağacın yanışı, kendi sonlarının habercisidir. Bu yüzden bir ağaç yanarken, diğerleri susmaz; savunmaya geçer. Orman olmak bunu gerektirir.

İnsan ise her geçen gün daha çok konuşup, daha az anlamaya başlıyor. Bağlantı kurmanın bu kadar kolay olduğu bir çağda, bağ kurmak bu kadar zor. Ekranlar var, kulaklıklar var, platformlar, uygulamalar, hatta yapay zekalar… Ama ne yazık ki ne köklerimiz kaldı ne de toprağımız. Betonun üstünde, birbirine değmeden yaşıyor insan. Yanı başında bir hayat yanarken, gözünü başka bir yere çeviriyor. Acıya dokunmuyor; çünkü artık acı bulaşıcı değil, yalnızca rahatsız edici bir bildirim sesi gibi.

Oysa biz de bir ormandık bir zamanlar. Birbirimizin gözünün içine baktığımızda, kendi içimizi görürdük. Şimdi bakmıyoruz bile. Herkes kendi yangınıyla baş başa kalmış, ama kimse kökleriyle konuşmuyor.

Belki de yeniden öğrenmemiz gereken şey teknoloji değil, toprağın dili. Köklerin nasıl dokunduğunu, bir acının nasıl paylaşıldığını, susarak da nasıl konuşulabildiğini hatırlamak gerek. Çünkü gerçek iletişim sessizlikte başlar. Ve bir orman, ancak ağaçları birbirine ses olmaya devam ederse yaşar.

Belki de insanlık da ancak o zaman kurtulabilir:

Kendi köklerine döndüğümüzde.

“Bahse girme gerekseydi, tek kırılamayan zincir, çocuk sahibi olmaktan korkuyordu. Bir çocuktan bir aşıktan kurtulur gibi sıyrılınmaz. Ve her gün size bunu anımsatır.”

Dünyada o kadar çok ses var ki kendi sesimizi kaybettik; artık duymaz hale geldik. Ve en kötüsü de, bu durumun farkında olmayışımız. Her yeni güne uyandığımızda zamanı yenmeye çalışıyoruz. Gün boyunca bir şeylere yetişmeye, gecikmemeye, zamanı kontrol etmeye uğraşıyoruz. Ama sonunda kenara çekilip durup baktığımızda, zamana kaybeden hep biz olmuşuz. Hem kendi sesimizi yitirmişiz hem de zamanı yakalayamamışız. En sessiz çığlık belki de budur: kendimize yabancılaşmak, uzaklaşmak ve bunu fark edememek.